@Cultuur_OU: Leestip: ‘Europa en Azië als tegenpolen: cultuurkritiek van Theodor Lessing’ Geschreven door Herman Simissen, universitair docent #filosofie @OU_Nederland #OostWest #MvdG #Cultuur
Als een van de uitzonderingen, zo schrijft Herman Simissen in dit artikel, was het de Duitse filosoof Theodor Lessing die al bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zich onomwonden uitsprak tegen de oorlog en het daarmee gepaard gaande oorlogsgeweld. Hij hield verschillende lezingen waarvan er eentje de titel droeg ‘Europa und Asien’ en die hij later uitwerkte tot een boek dat verscheen in 1918, maar waaraan hij tot aan 1930 bleef schaven en herschrijven. Het vormde dan ook de basis van zijn gedachtegoed over de cultuurverschillen in Oost en West. Belangrijk is hierbij dat de termen ‘Oost’ en ‘West’ niet verwijzen naar de geografische ligging op de wereldkaart, maar als label gebruikt worden voor de ‘westerse’ en de ‘oosterse’ cultuur.
Lessing verdiept zich in de achtergrond van het superioriteitsgevoel van de westerse beschaving en de daarmee samenhangende plicht (of roeping) om deze beschaving verder te verspreiden naar andere gebieden, waarbij in de meeste gevallen bepaald niet zachtzinnig te werk werd gegaan. Misschien zou deze roeping te rechtvaardigen zijn vanuit de idee dat de westerse beschaving de enige was, maar dat verwerpt Lessing categorisch. Er is wel degelijk meer dan de westerse beschaving en de balans of de westerse beter zou zijn valt volgens hem ook nog eens negatief uit.
Wat ik mooi vind is hoe Lessing een link legt met de heersende godsdienst in een beschaving en op welke manier dat doorwerkt in hoe men het leven zou moeten aanvaarden:
De dominante godsdienst in Europa is het christendom; kenmerkend voor het christendom nu is, aldus Lessing, dat het normen stelt. Dat wil zeggen: het christendom aanvaardt het leven niet zoals het is, maar het houdt zijn gelovigen voor hoe het leven zou moeten zijn – hoe zij hun leven zouden behoren te leiden. Aziatische godsdiensten daarentegen, hoe verschillend zij onderling ook mogen zijn, hebben gemeen dat zij het leven nemen zoals het is. Aziatische godsdiensten overdenken het leven zoals het is, en proberen het te begrijpen en te aanvaarden, maar zij willen het leven niet veranderen.
Wat ik verder nog meer las over Lessing en zijn cultuurkriktiek in het artikel sprak me wel aan, dus ik ga binnenkort eens in de boekhandel op zoek naar werk van hem.
—
[Twitter RT] @Cultuur_OU: #Educateyourself door middel van een leesclub om meer te leren over racisme? Lees de tips van de sectie #letterkunde @OU_Nederland => Educate yourself – #OostWest#MvdG#Cultuur
In het kielzog van de Black Lives Matter beweging volgden er veel aanbevelingen voor witte mensen van boeken die gelezen konden (moesten) worden voor een beter begrip waarom deze emancipatorische inhaalslag zo urgent is in het licht van het onvoorstelbare leed veroorzaakt door openlijk dan wel institutioneel racisme. En toen was daar een artikel in The Washington Post geschreven door Tre Johnson met de omineuze titel ‘When black people are in pain, white people just join book clubs‘.
Wat nu? Lizet Duyvendak geeft aan waarom zij toch gekozen heeft om een leeslijst samen te stellen voor de Educate yourself website van de OU. Weliswaar erkent ze de kritiek van Johnson:
Leesclubs zijn volgens Johnson een te comfortabele omgeving van gelijkgestemden, waar het moeilijk is om elkaar kritisch de maat te nemen over verborgen racistische opvattingen. Hij roept op tot echte actie, echte introspectie en toegeven dat ook wij, hier en nu schuldig zijn aan de grote problemen van vandaag de dag.
Maar daar staat tegenover dat in het verleden gebleken is dat ‘boeken als Uncle Tom’s cabin invloed gehad [hebben] op de afschaffing van de slavernij, en Fabriekskinderen van J.J. Cremer op de afschaffing van de kinderarbeid in Nederland’.
Is literatuur niet bij uitstek het medium om via identificatie boven je eigen beperkingen uit te stijgen?
Dus daarom toch een leeslijst (die ik hier graag deel in het kader van Sharing is Caring, en wellicht zelf ook grotendeels ga lezen) to educate yourself rondom het thema racisme:
- Philomena Essed, Alledaags racisme (1984)
- Gloria Wekker, Witte onschuld (2017)
- Anton de Kom, Wij slaven van Suriname (1934)
- James Baldwin, Niet door water maar door vuur (1963)
- Maya Angelou, I know why the caged bird sing (1969)
- Frank Martinus Arion, Dubbelspel (1973)
- Toni Morisson, Beloved (1987)
- Teju Cole, Open city (2011)
- Ta-Nehisi Coates , Between the World and Me (2015)
- Zadie Smith, Swing time (2016)
Bij een aantal titels is in het artikel extra informatie toegevoegd geschreven door medewerkers van de sectie letterkunde. Lees en leer ervan!