Het waren twee fantastische workshopdagen afgelopen woensdag en donderdag. We kregen een hoop nieuwe Oracle functionaliteit te zien en er waren levendige paneldiscussies hoe een en ander het beste geïmplementeerd kon worden. Natuurlijk was er veel aandacht voor verandermanagement. Naast het systeem hebben we namelijk ook te maken met mensen en processen. Vooral de impact op de mens bij het introduceren van een nieuw systeem kan niet genoeg benadrukt worden.
Uit onderzoek blijkt dat mensen altijd volgens eenzelfde patroon reageren op veranderingen. Standaard is er eerst de ontkenning. Daarna gaat het van verzet naar verkenning om uiteindelijk bij acceptatie te eindigen. De mate waarin deze vier fases doorlopen worden (of dat men ergens onderweg ‘blijft hangen’) heeft te maken met de aard van de verandering.
Neem als voorbeeld een aankondiging dat je bedrijf gesloten gaat worden en dat binnenkort iedereen ontslag krijgt. Natuurlijk zal er dan veel ongeloof zijn. Dit kan niet waar zijn! Als blijkt dat deze sluiting toch echt gaat gebeuren dan kan men zich misschien wel hevig blijven verzetten maar meestal zal men overgaan tot een aarzelende verkenning wat deze verandering voor nieuwe mogelijkheden met zich meebrengt. Tenslotte moet men verder. De laatste fase is aldus de aanvaarding van de nieuwe realiteit en de bereidheid om op zoek te gaan naar een andere baan.
Deze verandercyclus wordt niet alleen bij negatieve veranderingen doorlopen. Ook bij een positieve gebeurtenis die alles op zijn kop kan zetten gebeurt hetzelfde. Je hebt de hoofdprijs in de loterij gewonnen! Ook nu zal de eerste reactie er eentje van ontkenning zijn. Zodadelijk word ik wakker en dan was alles een droom… Maar het is waar, en al snel geef je je gewonnen en voor je het weet ben je al plannen aan het maken wat je met het geld kan gaan doen.
Nu Sinterklaas vandaag of morgen Nederland weer voor een jaartje de rug toekeert en de Zwarte Pieten discussie hopelijk wat aan hevigheid zal afnemen, leek het mij wel een geschikt moment om er hier nog wat over na te keuvelen. Dat het steeds moeilijker wordt om Zwarte Piet neer te zetten als een doodgewone knecht van Sinterklaas lijkt me evident. De eerste avond van onze workshop hadden we een diner met de deelnemers waarvan de meerderheid uit het buitenland kwam. Het duurde niet lang voor het onderwerp van ’the Black Pete’ op tafel kwam. Algemene consensus onder de buitenlanders: die Zwarte Piet lijkt overduidelijk op het stereotiepe beeld van een (domme) neger. De poging van een enkeling om uit te leggen dat de kleurstelling te maken had met een afdaling in de schoorsteenpijp werd weggelachen. Dat konden we toch niet serieus menen?
In de verandercyclus wordt verzet gezien als een teken van angst. Men is bang voor de verandering. Als het even kan wil men vasthouden aan het huidige. Het nieuwe, het onbekende boezemt vrees in. Dat is niet anders gesteld met de Zwarte Piet discussie. Maar het verzet heeft hier twee verschillende redenen. Gaan we er gemakshalve van uit dat het oorspronkelijke Sinterklaasfeest vooral een spannende gebeurtenis was waar kinderen (je zou het haast vergeten, maar om hen is het dus allemaal te doen) een cadeautje kregen mits ze zich goed hadden gedragen, dan kan ik me voorstellen dat we dat niet willen kwijtraken. Echter dat de invulling niet meer van deze tijd is, zullen we dan wel onder ogen moeten zien. Alleen dan kunnen we de nieuwe mogelijkheden die er wel degelijk zijn onderzoeken en nog jaren doorgaan met een minstens zo leuk kinderfeest.
Waarom dan toch zoveel verzet? Natuurlijk vanwege deze erkenning met betrekking tot het racistische element van de Zwarte Pieten. Deze erkenning is naar mijn idee in eerste instantie niet zozeer een bekentenis dat men zelf al die tijd racistisch is geweest (hoewel dat met het verstrijken van de jaren natuurlijk steeds moeilijker is vol te houden). Veel meer heeft het te maken met een besef dat men een blinde vlek heeft gehad voor dit aspect. Omdat we van jongs af aan die Zwarte Pieten niet anders hebben leren kennen als behulpzame knechten van een oude man. Niks mis mee toch? Jawel. Mits men open staat voor hoe anderen dit beeld ervaren.
Ik denk dat niemand er moeilijk over doet wanneer je op een gegeven moment inziet en toegeeft dat de Zwarte Pieten in onze huidige samenleving kwetsend kunnen overkomen. Eerlijk gezegd lijkt me dat zelfs positief. Het is een aanvaarding van hoe de realiteit van vandaag de dag in elkaar zit. Er wordt van niemand verwacht om openbaar excuses te maken voor het feit dat men in de voorgaande jaren een racist zou zijn geweest. De problemen ontstaan wanneer men wel degelijk weet heeft van hoe Zwarte Piet door sommige bevolkingsgroepen gezien wordt en men hier desondanks geen rekening mee wil houden. Waarom is dat? Wil men de traditie niet kwijtraken? Maar dan is het belangrijk om te weten wat die traditie dan precies is. Een goedheilig man in een rode mantel met zwarte knechten? Of een kindervriend die graag cadeautjes uitdeelt? In het laatste geval is er voldoende ruimte om deze traditie te handhaven.
Wanneer men van mening is dat de Zwarte Pieten willens en wetens in stand gehouden moeten worden omdat dit nu eenmaal de traditie is, dan gaat men ook willens en wetens voorbij aan het kwetsende aspect. Daar wordt het lelijk. Ik heb nog steeds het idee dat een grote groep Nederlanders de poot stijf houdt vanwege de verkeerde reden. Omdat men bang is dat toegeven dat Zwarte Piet niet meer kan hetzelfde is als een traditioneel feest kwijtraken. Voor hen is het misschien nog steeds een kwestie van tijd voordat ze uit deze fase weten te komen. Alleen is het jammer dat sommige pleitbezorgers van het ‘anti-pieten kamp’ meer bezig zijn om de ’traditionalisten’ weg te zetten als echte racisten dan dat ze samenwerken aan een beter passende invulling van wat toch een feestelijke aangelegenheid hoort te zijn. Deze almaar feller wordende discussie leidt ertoe dat men automatisch alleen nog maar voor of tegen kan zijn. Een middenweg bestaat niet. De nuance is zoek.
Dit is koren op de molen van hen die heus wel weten hoe controversieel onze traditie is verworden omdat we te weinig hebben gedaan om ze door de jaren heen aan te passen1. Zij spelen in op deze vrees die leeft bij hen die Zwarte Piet niet kwijt willen omdat ze het feest niet kwijt willen. Op sites als GeenStijl en dergelijke waar ik eerder deze week al over blogde gaat men niet alleen helemaal los om alles wat gekleurd en/of niet-autochtoon is belachelijk te maken, maar is men ook volop bezig te benadrukken dat alle anti-pieten (volgens deze gedachtengang is dat dus iedereen die niet vóór het handhaven van Zwarte Piet is) inderdaad maar op één ding uit zijn: het elimineren van een oerhollandse traditie. Door de manier waarop de Zwarte Pieten discussie verloopt wordt daarom een grote groep Nederlands besmet door racistische haatzaaierij en radicaliseren hun denkbeelden veel meer dan nodig is. In mijn werkomgeving hoor en zie ik er dagelijks voorbeelden van.
Ergens las ik ‘Orange is the new black’ en dat daarom Oranje Pieten de logische nieuwe invulling zouden kunnen zijn. Ik ben alleen bang dat die Oranje Piet een naar vooringenomen mannetje gaat worden indien de Nederlandse volksaard zulke racistische kenmerken blijkt te bevatten of er op z’n minst bevattelijk voor blijkt te zijn. Een Sinterklaasfeest met zulke secondanten zit ook weer niemand op te wachten.
~ ~ ~
Voor wie denkt dat de Zwarte Pieten discussie iets van de laatste jaren is kan ik aanraden deze pagina uit Vrij Nederland van 5 december 1981 eens te lezen:
Geef een reactie