Voor mijn werk bracht ik in 2008 een bezoek aan onze nieuwe fabriek in Nanjing. Aan het eind van een week vol vergaderingen en workshops kregen we de beschikking over een autobusje met gids en konden we enkele historische bezienswaardigheden bezoeken. Het was toen dat ik voor het eerst te horen kreeg over de verschrikkingen die de stad had moeten doorstaan tijdens de Japanse inval eind 1937. Ik raakte gefascineerd door deze geschiedenis, verdiepte me er bij thuiskomst wat meer in en schreef er enkele blogposts over1.
Eerder al had ik in 2003 over een vergelijkbaar voorval gehoord in Shanghai. Ook daar was ik voor mijn werk en ook toen werd me fijntjes uit de doeken gedaan hoe onmenselijk de Japanners tekeer waren gegaan. Het bloedbad van Nanjing is echter ongekend. Wat zich daar in een relatief korte tijdsspanne heeft afgespeeld tart elke beschrijving.
Wat me bij het lezen over deze periode nog steeds erg bijstaat is de nasleep ervan. Je zou verwachten dat na afloop van de oorlog er alles aan gedaan zou worden om de slachtoffers en nabestaanden van Nanjing te eren en op elk mogelijke wijze te compenseren voor al hun doorstane leed. De werkelijkheid bleek complexer te zijn. Voornamelijk omdat China vanwege het communistisch regime aldaar samen met Rusland als het nieuwe dreigende gevaar werd gezien en Japan in de ogen van de Amerikanen kon fungeren als probaat tegenwicht in Azië, werd het China onmogelijk gemaakt om de Japanners aansprakelijk te stellen. Tegelijkertijd was er binnen China nog steeds een politieke machtsstrijd gaande die de aandacht weghield van wat er in Nanjing was gebeurd. Men had ‘belangrijkere zaken’ aan het hoofd. Tevens viel de vernedering door de Japanners niet te rijmen met het beeld van een groot en krachtig China wat men voor ogen had. Liever zweeg men erover.
Later, toen de communistische dreiging was gaan liggen, zochten China en Japan economische toenadering tot elkaar waardoor het opnieuw niet wenselijk was om deze pijnlijke geschiedenis al te nadrukkelijk op te rakelen om de broze betrekkingen niet teveel te schaden. Op geo-politiek niveau werd dat als belangrijker gezien.
In de nieuwe roman van Kees van Beijnum, De offers getiteld, komt deze kwestie zijdelings aan bod. Het was onder andere daarom dat ik met meer dan gewone belangstelling aan dit boek begon. Eén van de hoofdpersonen is de Nederlandse rechter Rem Brink die zitting heeft in het Tokio Tribunaal. Ook de oorlogsmisdaden die de Japanners begaan hebben in Nanjing staan als aanklacht op de agenda. Maar al snel werd ik gegrepen door de persoonlijke geschiedenis van de drie centrale figuren waar dit boek om draait: de al genoemde rechter Rem Brink, de Japanse zangeres Michiko waar hij verliefd op wordt en de Japanse oorlogsveteraan Hideki (de neef van Michiko).
Decor van dit lijvige boek is het totaal verwoeste Tokio. De oorlog is verloren, het land is bezet door de Amerikanen en atoombommen hebben hun vernietigende werk gedaan. Wat overblijft is een naargeestig beeld van compleet gedemoraliseerde Japanners die in alle opzichten gesloopt zijn. In een stad waar geen steen meer op de andere staat moeten zij zien te overleven in een tijd waar vooralsnog wetteloosheid overheerst. De Amerikanen zijn volop bezig om grip op het land te krijgen maar zo kort na de oorlog geldt het recht van de sterkste (of misschien beter, het recht van de minst zwakke). Voor minder dan een handvol rijst kan men al bruut overvallen worden of in het ergste geval worden vermoord.
Het is in dit desolate landschap waar de wegen van Rem, Michiko en Hideki elkaar kruisen. De rechter die heen en weer geslingerd wordt in zijn liefde voor Michiko terwijl hij een gehuwd man is met drie kinderen en daarnaast ook nog eens in conflict komt met de andere rechters over de strafmaat2. Hierdoor komt hij onder grote druk te staan wat grote gevolgen kan hebben voor zijn positie en toekomst. De zangeres die kansen lijkt te hebben om Japan te kunnen ‘ontvluchten’ voor een opleiding in het buitenland maar vanwege haar liefde voor de Nederlandse rechter in de problemen komt en zich gedwongen ziet af te reizen naar haar armoedige geboortedorp hoog in de bergen. En tenslotte de invalide oorlogsveteraan Hideki die onmachtig zijn kapotte leven vorm te geven zichzelf continu in een slachtofferrol manoeuvreert maar zodoende zijn omgeving keer op keer in gevaar brengt met alle gevolgen van dien.
Wat ik mooi vond aan deze meeslepende roman is de symboliek die ik er in proef. Japan, het land van de rijzende zon. Dit speelde regelmatig door mijn gedachten. Naarmate het verhaal zich vordert (de rechter verblijft tweeëneenhalf jaar in Tokio!) lees je hoe de Japanners als nijvere mieren bezig zijn om hun stad (en land) weer van de grond af op te bouwen. Ja, ze waren totaal overwonnen en vernederd tot op het bot. Maar midden in deze verwoesting zijn ze in staat op te staan en opnieuw te beginnen. Niet iedereen, en zeker niet ongeschonden, maar toch.
Ontelbare malen heeft hij deze route gereden en gelopen. Gaandeweg zag hij steeds minder haveloze mensen die hun dagen als kakkerlakken tussen het vuil en de puinhopen doorbrachten. Steeds minder vuil en puinhopen ook.
[p.472, De offers]
Een oorlog kent alleen maar verliezers, geen winnaars. Zo is het gezegde. Maar misschien is het beter om te stellen dat een oorlog slechts overlevenden kent. En die moeten uiteindelijk verder. Hetzelfde gaat op voor Rem, Michiko en Hideki. Alledrie weten ze te overeind te blijven nadat in meer of mindere mate hun levens ten gronde zijn gericht. Ze moeten verder, waarbij ze elkaars hulp paradoxaal bezien nodig hebben terwijl ze ook gedeeltelijk schuldig zijn aan elkaars ongeluk, en treden hun toekomst tegemoet, onzeker van wat die hen zal brengen.
Over Nanking heb ik uiteindelijk weinig gelezen. Maar dat heb ik helemaal niet als teleurstellend ervaren. In tegenstelling. De offers is een rijk en gevarieerd boek wat ik ademloos heb uitgelezen. Op de achterflap las ik dat Kees van Beijnum ‘erop uit [is] steeds nieuwe schrijfpaden te betreden’, en ik kan dit alleen maar beamen en tevens toevoegen dat deze roman naar mijn bescheiden mening bijzonder geslaagd is. De personages komen goed tot leven en het vormt geen problemen om je als lezer in te leven in hun gedachtengang. Ook de ‘setting’ van Tokio net na de oorlog is heel invoelbaar vormgegeven. Het gaat onder je huid zitten wanneer je je probeert te verplaatsen in hoe de Japanse bevolking moet zien te overleven in deze barre tijden. Er zit heel veel in deze roman, veel meer dan wat ik hier in deze bespreking kan aanstippen en daarom zou ik iedereen willen aanraden om het zelf te gaan lezen.
Tokio, 1946. De Nederlander Rem Brink is een van de rechters van het Tokio Tribunaal, waar de grootste Japanse oorlogsmisdadigers terechtstaan. Ter afleiding van de machtsspelletjes en voortdurend wisselende allianties van zijn collega’s probeert Brink het hem vreemde en totaal verwoeste land te verkennen
Als Brink de Japanse zangeres Michiko ontmoet, die tijdens de bombardementen op Japan haar ouders heeft verloren, ontluikt er een liefde die niet zonder gevaar blijkt. Gedwongen vertrekt ze naar haar geboortedorp in de bergen, waar vlak daarvoor in stilte gruwelijke oorlogsmisdaden hebben plaatsgevonden.
De offers
Kees van Beijnum
Uitgeverij De bezige bij
ISBN 9789023486282
Mocht je geïnteresseerd zijn in deze voor ons relatief onbekende geschiedenis, dan kan ik de volgende boeken aanbevelen:
The rape of Nanking – The forgotten Holocaust of World War II door Iris Chang,
De goede nazi van Nanking – Hoe één man tweehonderdduizend Chinezen redde – de dagboeken van John Rabe,
The making of the ‘Rape of Nanking’ – History and memory in Japan, China, and the United States door Takashi Yoshida ↩Lees hier meer over de Nederlandse rechter Bert Röling die model heeft gestaan voor het fictieve personage Rem Brink ↩
Geef een reactie