Heldere hemel – Tom Lanoye
Net voordat het vliegtuig zou neerstorten had ik de donderslag bij heldere hemel al te pakken. Maar dat had andere oorzaken. Van persoonlijke aard. De goede verstaander (waarbij het een voorwaarde is dat deze ook het boekje tot het einde toe gelezen moet hebben) zal misschien begrijpen waarom. Ik ga het hier niet verder toelichten. Hooguit tussen de regels.
Het boekenweekgeschenk van 2012 (want dat is de aanleiding voor dit blog) is geschreven door Tom Lanoye. De titel is Heldere hemel. Achter in het boekje (92 pagina’s) staat een Noot van de auteur opgenomen:
‘Heldere hemel’ is gebaseerd op een ware gebeurtenis – het neerstorten van een onbemande MiG op een huis in Kooigem bij Kortrijk, op 4 juli 1989. Verder berusten alle personages en situaties op mijn fantasie. Ik eer bij dezen wel de nagedachtenis van de negentienjarige Wim Delaere, die bij het werkelijk gebeurde ongeval om het leven kwam, en ik condoleer zijn nabestaanden. Sommige pijnen slijten niet, al gaan er jaren overheen.
Ik ben niet iemand die meteen naar het einde van een boek bladert om te zien hoe een verhaal afloopt. Laat de auteur mij maar pogen te verrassen. Helaas staat ook al op de achterflap vermeld dat de plot van het verhaal is ‘gebaseerd op een waargebeurd voorval in de nadagen van de Koude Oorlog: een onbemand Sovjet-Russisch gevechtsvliegtuig stort neer in een Belgisch gehucht.‘ En verder zorgde alle media-aandacht rondom de Boekenweek er wel voor dat de ontknoping van het verhaal al bij voorbaat duidelijk was. De vraag is dan nog alleen wie het slachtoffer zal zijn. Of slachtoffers zullen zijn.
Ik geloof niet in toeval. Ook niet dat zaken voorbestemd zijn. Veel overkomt mij gewoon. Toch weerhoudt mij dat er niet van om soms te proberen de situatie naar mijn hand te zetten. Vaak slaag ik daar niet in. Wat ik ook wel eens doe is het zoeken naar tekens ter bevestiging dat alles goed gaat of komt. Zo heb ik in de jaren ’80 regelmatig rondgekeken bij passerende voertuigen naar het nummerbord. Ik had in mijn hoofd gehaald dat wanneer ik de ‘gouden combinatie’ zou ontdekken, dat dit de garantie zou zijn voor een gelukkige relatie. De gouden combinatie in dit geval zou bestaan uit mijn eigen initialen, die van mijn geliefde, en het jaartal van de start van onze relatie. Uiteindelijk heb ik deze zoektocht gestaakt, en til er niet meer zo zwaar aan dat dit teken voor mij verborgen is gebleven. Tegelijkertijd probeer ik niet teveel aandacht te besteden aan het feit dat deze relatie niet stand gehouden heeft.
In de zomer van 1989 krijgt Vera midden in de nacht (of vroege ochtend) een telefoontje. Het is Walter, haar man. In beschonken staat deelt die haar mee dat hij een ander heeft en niet meer bij haar terugkomt. Vera en Walter zijn een getrouwd stel. Ze hebben elkaar leren kennen tijdens hun studententijd zo’n dertig jaar eerder en zijn altijd bij elkaar gebleven. Tot nu. Pikant detail: het nieuwe liefje van Walter is nogal jong. En een voormalig liefje van Peter, hun zoon.
Vera is not amused. Zeker niet wanneer diezelfde dag nog (nadat zij nieuwe sloten op alle deuren van hun huis heeft laten plaatsen) Carla, de nieuwe liefde van haar (ex-)man op de stoep verschijnt. Wat volgt is de vermakelijk beschreven confrontatie tussen een vrouw op leeftijd die zojuist een dreun van jewelste heeft ontvangen en gepoogd heeft grip te behouden op haar ineenstortende leven door als zoete wraak enkele flinke slokken van de duurste whiskey van haar man weg te drinken, met de jeugdige verschijning van Carla die minder naïef en onschuldig is dan op het eerste gezicht blijkt. Na de nodige verwijten over en weer aan elkaars adres, maar zeker ook aan Walter en Peter, zet Vera resoluut Carla het huis uit.
Ondertussen volgen we de belevenissen van een MiG-23 die vanuit Polen onderweg is richting de plek waar Vera zich bevind. Was de MiG eerst nog voorzien van een piloot die richting gaf, al snel voelt deze zich genoodzaakt om via de schietstoel het toestel te moeten verlaten. Vanaf dat moment gaat het vliegtuig een bestemming tegemoet die pas op de laatste pagina voor ons als lezers duidelijk wordt. Inmiddels weten we dat ook Walter en Peter zich ergens rondom het huis ophouden. We hebben dus vier potentiële slachtoffers in het vizier. Want in de verhaallijn van het op hol geslagen vliegtuig wordt ook duidelijk dat door allerlei omstandigheden er niet ingegrepen gaat of kan worden om het toestel van koers te laten veranderen. Of gecontroleerd te laten neerstorten. Het is niet langer de vraag of de MiG een slachtoffer zal maken, maar wie het slachtoffer gaat worden.
Dit boek is een ‘whobeit’ in plaats van een ‘whodunnit’ en het blijft spannend tot de laatste bladzijde.
In de zomer van 1989 had ik het (voor mijn omgeving plotse) besluit genomen te stoppen met werken en alsnog met een universitaire studie te gaan beginnen. Geschiedenis was waar mijn keus op gevallen was. Het betekende nogal een drastische wijziging in het bestaan wat ik op dat moment voerde. Samenwonend met mijn eerste liefde. Vaste baan met mooie toekomstmogelijkheden bij Philips. Mijn mededeling om fulltime te gaan studeren zal heus niet aangekomen zijn vergelijkbaar met wat Vera te horen kreeg in 1989. Maar het zal wel degelijk een donderslag bij heldere hemel zijn geweest. Er vielen twee potentiële slachtoffers te onderscheiden. De rest is geschiedenis.
En op pagina 91 en 92 las ik alsnog de tekens. Met terugwerkende kracht eindelijk gevonden. Een verfrommeld nummerbord met de gouden combinatie onder de smeulende puinhopen van een neergestorte MiG.
Sommige pijnen slijten niet, al gaan er jaren overheen.
Heldere hemel door Tom Lanoye is een uitgave van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek ter gelegenheid van de Boekenweek 2012 en werd geproduceerd door Uitgeverij Promotheus. Ook de Vlaamse boekverkoper biedt Heldere hemel, ter gelegenheid van de Literaire Lente 2012, aan.
Tekst achterflap
Geef een reactie